A moreira de Lía

E Roi vainos explicar o próximo luns a sua árbore: adicóu a moreira do Cole á Lía (Estrela) e ten moito que nos contar.

MORUS ALBA PENDULA

A moreira branca, Morus Alba, é unha especie de árbore caducifolia pertencente ao xénero Morus, familia das moráceas. O nome procede do grego "morea" e do latín "alba", pola cor dos seus froitos.

Esta árbore, de tamaño pequeno a mediano, é oriunda das zonas temperadas do leste de Asia. Parece que o motivo da súa extensión polo occidente foi o de dar de comer ás larvas ou vermes da seda, tal como se viña facendo na China.

Ademais do seu uso coma árbore de cultivo é frecuente atopala adornando xardíns urbanos, en especial a variedade "pendula", con esa forma de paraugas e longas ramas, que moitas veces chegan ao chan.

Común na xardinaría mediterránea pola resistencia á seca, en Galicia non é unha especie abundante, mais aparece nalgúns parques de vilas e cidades, como é o caso do Campus Universitario da Xunqueira, en Pontevedra.

A Moreira branca é unha árbore de rápido crecemento cando é nova, pero máis lento a medida que alcanza a madureza. Non soe sobrepasar os 15 m e vive arredor de 120 a 150 anos.

FOLLAS E FROITOS

As follas da moreira son grandes, ata 18 cm de lonxitude, de forma moi variable, poden ser enteiras ou divididas en lóbulos (especialmente nas árbores máis novas), cos bordos dentados. Son lixeiras e finas, de cor verde brillante na face, mentres que no envés destacan os grandes nervios aveludados, o mesmo que o pecíolo.

A saída das follas é bastante tardía en comparanza con outras árbores, isto a preserva dos fríos que moitas veces aparecen ao principio da primavera. Este foi o motivo polo que Plinio a chamou "sapientissima arborum".

As follas da moreira, particularmente as da branca, son ecoloxicamente importantes pois son a única fonte de alimentación do verme da seda, cuxo casulo úsase para tirar a seda.

A moreira florea en abril e frutifica en maio. As súas flores son unisexuais, miudiñas e agrupadas en espigas moi densas, apertadas e alongadas. Tras a floración na primavera xorden froitos compostos formados por pequenas drupas estreitamente agrupadas, chamadas moras.

O conxunto destas drupas, de cor branca e avermellada, é o que orixina a mora. Os froitos son de cor branca, comestibles e doces, pero con moi pouco aroma e sabor. As amoras brancas, de 2 a 3 cm de longo, comezan cunha cor verde abrancazada e pasan a brancas con bordos rosados cando están maduras.

USOS E UTILIDADES

Hai tempo as follas da moreira eran utilizadas como diuréticas; hoxe é máis frecuente o uso dos seus froitos nos catarros e afeccións das vías respiratorias, pois axudan a eliminar a conxestión.

As raíces da moreira proporcionan unha substancia tintórea, as antocianinas, pigmentos comestibles, usados coma colorantes de alimentos naturais. Alén

das propiedades colorantes, tamén posúen propiedades antioxidantes, protectoras de radiación, vasotónicas, vasoprotectoras, antiinflamatorias e protectoras do fígado.

Coas fibras da cortiza da moreira poden elaborarse cordas de gran resistencia e calidade. A súa madeira é moi dura e resistente aos cambios de humidade; é boa para carretería, tolenería, tornería, ebanistería e para facer mangos de ferramentas.

CARACTERÍSTICAS CLIMÁTICAS

A moreira é unha árbore idónea tanto para zonas que sufran temperaturas frías en inverno como moi cálidas no verán. Resiste temperaturas bastante extremas,

e é por iso que está estendida por todo o mundo.

Trátase dunha árbore resistente á seca, aínda que unha sequidade extrema pode afectar o seu crecemento e o tamaño das follas, resultando, non obstante, máis prexudicial unha excesiva humidade.

MULTIPLICACIÓN E PODA

As moreiras pódense reproducir a partir dunha semente, e frecuentemente a descendencia de semente é de mellor forma e sanidade. Porén, a plantación por chantado é moi frecuente, botando raíces moi axiña.

Antes de plantar unha moreira, sería recomendable realizar un bancal profundo, especial para árbores, onde deberiamos engadir materia orgánica mesturada co chan a unha profundidade de 20-30 centímetros. Co tempo notaremos como a árbore crece moito máis rápido e de xeito vigoroso.

A Morus Alba é unha árbore que admite podas, co obxecto de xerar unha sombra ampla. Podemos diferenciar dous tipos de poda: a de formación e a de mantemento. Basicamente a primera delas realízase nos primeiros anos de vida, onde se definirán as ramas futuras que formarán a estrutura principal da árbore. Coa poda de mantemento, unha vez ao ano, elimínanse ramas entrecruzadas, enfermas ou vellas.

LA MORERA DE MI COLE

Los árboles son los tesoros,

que en mi jardín cuido yo.

Así crecen muy contentos,

siempre que sale el sol.

Los árboles nos dan la fruta,

nos dan sombra y dan carbón,

cuando llueve están contentos,

por eso nos dan su flor.

En mi cole vive un árbol

con muchas hojas, es gigante.

Me gusta ir a visitarlo,

y junto a su tronco sentarme.

Morera se llama el árbol,

el árbol que ya yo os digo.

Por eso ya todos decimos:

“la morera es nuestro amigo”.

Elisa Fernández Sabio

A MOREIRA E OS VERMES DA SEDA

A moreira ten un rol esencial na vida do verme de seda, Bombyx mori , un artrópodo de orixe asiática. O verme de seda só come as follas da moreira, usualmente as follas da moreira branca. Os vermes da seda pasan os seus primeiros dous meses de vida alimentándose incesantemente das follas da moreira ata que paran para construír o seu casulo na árbore, un proceso que tarda cinco días e no que fabrican un fío continuo de seda que se pode estirar por centos de pés dun extremo ao outro.

Como a doutras eirugas, a vida do verme da seda pasa por catro fases: ovo, larva, crisálida e bolboreta.

Os ovos permanecen aparentemente inactivos durante o verán, outono e invierno, ata que na primavera eclosionan as larvas, coincidindo co espertar da árbore de cuxas follas se alimentan, a moreira, que tamén empeza a florecer nesa mesma época do ano.

Neste estado de “verme” pasan unhas seis semanas, alimentándose das follas da moreira e crecendo. Os vermes mudan cinco veces a súa pel neste período, xa que pasan dos tres milímetros ata os sete ou os oito centímetros que poden medir cando xa son adultos.

Ao final desa vida adulta, comezan a tecer o casulo, unha tarefa que lles lleva tres ou catro días. O verme vai segregando o fío de seda e envolvéndose nel ata que queda dentro, transformado en crisálida.

Dentro do casulo ten tamén lugar a metamorfose da crisálida en bolboreta, todo nunhas dúas ou tres semanas, ao termo das cales a bolboreta segrega un líquido, rompe o casulo e sae. Nos días seguintes (entre oito e doce) as bolboretas –que xa non comen– só se aparean, poñen entre 200 e 300 ovos e… morren.

LENDA SOBRE OS VERMES DA SEDA

Existen varias lendas sobre as orixes dos vermes da seda. A máis estendida di que o emperador Huang Ti pediulle á súa esposa, a emperatriz Xi Lingshi, que investigase que estaba a ocorrer coas súas plantas de moreira, cuxas follas desaparecían misteriosamente ata que a planta morría.

A emperatriz, á forza de observar as plantas, descubriu uns pequenos casulos amarelos e brillantes. Colleu un mentres tomaba o seu té e, por descoido, o casulo escapoulle dos dedos e caeu no pocillo de té quente. Ao sacalo, o casulo comezou a se desfacer transformándose nunha febra de fío moi longo.

Tras esta descuberta, aos chineses ocorréuselles enrolar ese fío en bobinas e utilizalo para tecer. Nacera, por un lado, a industria dos tecidos de seda e, polo outro, a sericultura: a cría de vermes da seda para transformar a seda dos seus casulos nun tecido moi aprezado polos chineses máis ricos.

O segredo da fabricación da seda non foi desvelado nos seguintes dous mil anos e, de feito, existía unha lei imperial que ordenaba torturar ata a morte a quen revelase o proceso da súa transformación.

LÍA

(31/5/2002- 16/3/2015)

Ao pouco de formar a nosa familia, decidimos que incorporariamos un novo membro; en realidade, decidírono papá e mamá, pois eu aínda tardaría moito en nacer. Mamá tiña moi claro que non sería unha cadela, un macho daría menos “problemas”, nin tampouco quería unha raza que soltase moito pelo. Pero, segundo me contaron, tan pronto como viron aquela cachorriña de ollos verdes que os seguía a todas partes, con aquela mirada tan doce e aquel andar atrapallado, pisando as súas propias orellas, o meu irmán maior e papá souberon que era ela a quen buscaban, e suplicaron con cara de pena, tentando que mamá modificase os seus innegociables requisitos. O que non podían imaxinar era que non precisaban convencela, pois a miña nai tamén sentira, ao instante, que aquela sería xa, para sempre, a súa nena.

E así foi como eliximos a Lía, ou como Lía nos elixiu a nós… quen sabe! Pero aquel día a nosa familia empezaba a estar completa.

Filla dun Beagle e dunha Basset Hound, reputados cazadores de xabaríns, a pequena Lía, sempre medorenta de disparos, foguetes, altofalantes ou calquera ruído estridente, converteríase, dende ben cativa, en digna sucesora da súa liñaxe, xa que aproveitaba calquera descoido na cociña para se consolidar, facendo honor ao seu sangue de estirpe cazadora, coma unha destacada e prometedora figura na difícil arte de “cazar”…… polos de toda a especie, tamaño, forma e condición: polos cociñados ao forno, polos crus, directamente sacados do frigorífico, ou inclusive nalgunha ocasión, de excursión polo monte, polos xa dixeridos e procesados polos intestinos do meu irmán. Puaafff!!!! que noxo!!!!!!

Pero non pensedes que os polos eran a única base da alimentación de Lía. Sempre fiel aos ditados dos meus pais, aos que oíra falar da importancia dunha dieta equilibrada, cada vez que podía, Lía procuraba complementar o seu penso diario, non só coas proteínas que lle fornecía a carne, senón tamén con peixe, cremas de verdura, pan, noces, leite, macarróns, froita, sopa, arroz, lentellas, pizza ……. iso si, asegurándose sempre de deixar un oco na barriga para a que consideraba a parte máis importante do menú, a sobremesa, na que prefería tomar ora algo lixeiro, coma un iogur, ora algo dixestivo, coma un xelado ou, postos a pedir…. nada mellor que un bo anaco de chocolate!!!, doce polo que devecía; igualiño, igualiño ca min.

Por outro lado, a súa íntima conexión co mundo vexetal non só se limitaba a degustar os froitos que a natureza lle regalaba, a gozar do aroma das árbores e as plantas ou a sentir a herba baixo as súas patas. Certo día, Lía quixo ir máis alá e decidiu que xa era tempo de experimentar por si mesma o pracer de plantar unha flor, ou mellor dito, o pracer de escarvar, “desplantala”, engolila, saboreala e ser testemuña, un ano despois e a pesar da súa intervención, do marabilloso milagre da vida, co nacemento daqueles indestrutibles tulipáns, cuxos bulbos, recén sementados, devorara con ansia mentres o resto da familia durmiñaba no sofá, alleos á desfeita que Lía estaba a preparar no xardín.

Lía e a súa estreita e peculiar relación coa comida ….. porque a ela, como a min, como xa podedes imaxinar, unha das cousas que máis lle gustaban no mundo era…. comer!!! Calquera cousa servía para tentar calmar o seu insaciable apetito e abofé que así era, pois aínda lembro canto me anoxei cando hai uns meses comeu os adornos de Nadal que tanto me custara facer!!!

Pero non só de comida viven os cans!!! Lía tamén adoraba tomar o sol, podía pasar horas e horas deitada á sufocante calor do verán salmantino sen beber nin unha pinga de auga, abafando, case afogada, pero sen ceder ante o seu cacharro de auga fresca, pois ante todo era moi teimuda; unha teimosía que seica nos vén de familia a ambos os dous por vía paterna ou, ao menos, iso asegura a miña mamá.

Teimuda si que era Lía, si, e ben teimuda, porque se porfiaba en non se mover dun recuncho, se de súpeto decidía pasear na dirección oposta ou se o seu “GPS” interior detectaba a proximidade da clínica veterinaria, daquela, sen dubidalo, cravaba as patas no chan firmemente, a modo de ventosa, e ninguén era quen de mover os seus 27 quilos de alí nin un só ápice.

Aínda que lle gustase o sol máis do que a un lagarto, durante o inverno Lía tamén gozaba xogando coa nevarada, afundindo nela o fociño, envorcallando todo o corpo e mesmo comendo aos bocados a neve que cubría a porta da casa; o cal resultaba moi curioso porque era terriblemente friorenta, ata o punto de non aturar ter destapada nin a punta dun bigote.

Cada noite, tras dar unhas cantas voltas arredor de si mesma para acabar por volver á posición inicial, acomodábase na súa cama, completamente enroscado o seu longo lombo nun círculo perfecto, e cunha habilidade asombrosa, levantaba o nariz ata lograr mergullarse embaixo da súa manta, unha grosa manta na que quedaba completamente sepultada a noite enteira, lista para roncar e para soñar, todo un divertido espectáculo que facía case a diario. O que nunca soubemos foi como conseguía respirar!!!!

Como bo sabuxo, a Lía encantáballe olfactear, mentres abaneaba o seu longo rabo dun lado ao outro. Ás veces, cando saïamos pasear, resultaba un chisco desesperante demorar horas en percorrer uns poucos metros, xa que uliscaba cada recanto, cheiraba cada milímetro do chan, ou de súpeto, permanecía inmóvil, coas orellas levantadas, nun exercicio de máxima concentración, saboreando con fruición o aire e deleitándose na procura do seu perfume preferido, aquel que desprendían as bolsas da xente que saía do supermercado, como se estivese a identificar cada un dos produtos que acababan de mercar.

Lía adoraba a vida en familia e sentíase inmensamente feliz cando estabamos todos xuntos, e canto máis pegadiños, mellor. Sempre estaba ao noso carón, basta que pechases unha porta, para que quixese entrar e axexar o que estabas a facer: viña recibirnos ao chegar á casa, deitábase ao noso lado esperando a súa quenda para comer (sempre impaciente, dándonos suaves toques no colo para lembrarnos que estaba alí e que, por suposto, tiña fame), axudábanos “gardando” a compra ou “preparando” a comida, estomballábase aos nosos pés …. non nos deixaba sós nin un instante, incluso nos acompañaba cando iamos ao baño!!!!

E falando de ir ao baño… a hora de ir ao baño, ou o que é o mesmo, a hora de saír á rúa facer as súas necesidades era a única ocasión na que Lía, celosa da súa privacidade, prefería gozar da soidade propia de tan íntimos momentos.

Como unha cadela ben educada, Lía tiña un gran sentido da urbanidade, só facía caca na calzada, nunca na beirarrúa, o que supoñía un gran risco para a nosa integridade física, pois gustáballe facer as súas cousas no medio e medio dos carrís, sen importarlle o tráfico; “xa pararán, estou ocupada”, debía pensar ela.

Por se isto fose pouco, demoraba unha chea de tempo na tarefa, xa que calquera mínimo ruído, mesmo o dunha folla ao caer, a distraía ao momento, interrompendo o meticuloso proceso e obrigándoa a comezar de novo co seu ritual: voltas e máis voltas arredor de si mesma ata decidir se aquel cacho de asfalto era o adecuado, aquel mesmo cacho que escollera quince minutos antes!!!!

Menos mal que facer “pipí” era unha misión bastante máis sinxela, o único que precisaba era ter un sumidoiro a man…… e a se relaxar!. A súa fascinación por “regar” todo canto sumidoiro atopaba era un verdadeiro misterio!!!!

Na súa mocidade, Lía fora toda unha beleza, a top model das cadelas, e xa se sabe… a que tivo, retivo. De natureza coqueta e sedutora, ollar meloso e feiticeiro, andar insinuante e cabelo cor de mel, atraía todas as miradas alá onde fose, ata o punto de que chegou ser habitual que a xente nos parase na rúa para fotografala, ou que a cada paso, algún galán da súa especie se achegase disposto a facerlle as beiras; sen éxito ningún, por certo, pois por algún estraño motivo, Lía prefería o encanto das guedellas dun pequeno palleiro fanado antes que o atractivo dun fachendoso e corpulento pedigree.

Con todo, o máis rechamante era a súa voz. Lía ouveaba coma un lobo e ladraba cun voceirón grave, prolongado, atronador, que escorrentaba a calquera que quixese achegarse a nós con malas intencións. Todo aparencia, pois, en realidade, era a cadela máis mansa e cariñosa do planeta; uns aloumiños, unha palabra agarimosa e calquera petisco eran máis ca suficientes para conquistar por completo o seu enorme corazón.

Así era Lía…….. moitísimo máis ca unha mascota, moito máis ca unha cadela. Lía era a miña mellor amiga, a miña familia, a miña irmá maior. Eu non tiven a sorte de ver nacer a Lía, nin de crecer ao tempo ca ela; eu non tiven a sorte de xogar con ela ao fútbol, ou botar carreiras polo monte, nadar xuntos no río, axudarlle a cazar bolboretas, perseguir paxaros, disfrazarnos, xogar ás agachadas ou compartir esgotadoras aventuras.

Eu non puiden gozar desa Lía rebordante de enerxía, pero herdei estes inolvidables recordos familiares e construín xunto a ela moitos outros, ben diferentes, iso si, porque cando eu nacín Lía vestía xa cabelos brancos, pero igual de emocionantes, fermosos, únicos e imborrables.

Un día cheguei do colexio e Lía xa non estaba. Aínda non son quen de entender por que marchou, por que non vén recibirme cando chego á casa, por que non lambe o meu bote de iogur, por que xa non podo vela nin acariciala. Papá e mamá tampouco conseguen comprendelo e nin sequera o meu irmán, que estudou tres carreiras, pode asimilalo. Pero a profe Elena, que sabe de todas as cousas, investigou e díxome que descubrira que Lía se convertera nunha estrela e que todas as noites me mira desde o ceo.

Cando o contei na casa, ao primeiro todos se sorprenderon, como desconfiando que fose verdade, pero despois puxéronse moi contentos, ao caer na conta de que a profe Elena tiña razón. Entón, mamá contoume por primeira vez algo que case ninguén sabía, algo abraiante e realmente incrible, que Lía antes de se chamar Lía, chamábase….. Estrela, pois ese foi o nome que lle deron ao nacer, e explicoume que en verdade vivira tan intensamente coma unha estrela e que desaparecera así tamén, fugazmente, de súpeto e en silencio, coma unha estrela, e que por ser unha estrela non morrerá nunca, e que brillará eternamente na nosa mente e no máis profundo do noso corazón, iluminando o ceo para sempre. “Porque as estrelas nunca morren”, díxome.

Eu mirei fixamente a mamá, as bágoas esvaraban polos seus ollos, e por unha vez non lle quixen levar a contraria; xa sabedes que aos maiores non lles gusta nada que os corrixan. Porque o que mamá non sabe é que as estrelas si que morren, que eu si que o sei, que o estudei no proxecto do espazo; pero non pasa nada, nin vou estar triste, porque Lía sempre será miña e xamais a esquecerei e dentro de moitíííííísimos e moitíííííísimos anos, cando a estrela Lía morra, transformarase nunha nebulosa, a nebulosa máis bonita de todo o universo!!!!!!!